Kara łączna pozbawienia wolności w praktyce, „Prokuratura i Prawo” nr 12/2006, s. 36-56.

Kara łączna pozbawienia wolności w praktyce

Wprowadzenie

Kara łączna jest instytucją prawa karnego, która wzbudza zainteresowanie zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie[1]. Niewiele jest jednak prac, które badają sposób, w jaki sądy korzystają ze swobody przy określaniu wymiaru kary łącznej – ostatnia pochodzi sprzed 25 lat[2]. W ostatnich latach najczęściej dyskutowane zagadnienie to możliwość zawieszenia wykonania łącznej kary pozbawienia wolności a także uregulowanie kary łącznej grzywny. Jeżeli chodzi o pierwszą kwestię, to obejmuje ona takie zagadnienia jak to czy podlegają łączeniu kary warunkowo zawieszone z karami bezwzględnymi, a także czy można warunkowo zawiesić karę łączną wymierzoną na podstawie kar wymierzonych bez zawieszenia wykonania. W odniesieniu do drugiego zagadnienia, to rozbieżne opinie panują co do sposobu łączenia grzywny wymierzonej kwotowo z grzywną wyrażoną w stawkach dziennych, a także co do określenia górnej granicy łącznej kary grzywny, jeżeli jedna z grzywien przekracza 540 stawek dziennych. Niezależnie od powyżej wskazanych kontrowersji, od strony teoretycznej instytucja kary łącznej jest już dobrze ugruntowana w polskim prawie karnym.    

Instytucja kary łącznej

Zgodnie z art. 85 k.k., jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

Przesłanką zastosowania instytucji kary łącznej jest więc popełnienie kilku przestępstw przed wydaniem wyroku, w tym i nieprawomocnego. Wydanie wyroku co do jednego z popełnionych przestępstw oznacza, że karze łącznej podlegać będą przestępstwa popełnione do daty wydania tego wyroku. Przestępstwa popełnione później nie mogą zostać połączone z tymi popełnionymi przed wydaniem wyroku, natomiast mogą zostać połączone ze sobą w ramach odrębnej kary łącznej. Łączeniu podlegają zasadniczo kary jednego rodzaju, to jest osobno kary pozbawienia wolności (w tym z warunkowym zawieszeniem ich wykonania), kary ograniczenia wolności oraz kary grzywny. Można również połączyć ze sobą karę ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności (w tych przypadkach karą łączną jest kara pozbawienia wolności, przy przyjęciu że miesiąc ograniczenia wolności to 15 dni pozbawienia wolności). Łączeniu podlega również kara 25 lat pozbawienia wolności albo kara dożywotniego pozbawienia wolności z inną karą pozbawienia wolności, a więc kary, które kodeks traktuje, nieco sztucznie, jako będące innego rodzaju. W tych przypadkach karą łączną jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywocia[3]. Wreszcie, specyficzne rozwiązanie przewidziane jest w art. 88 k.k., które przewiduje, że w przypadku zbiegu dwóch kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności[4]. Nie podlegają natomiast łączeniu kary pozbawienia wolności z karami grzywny oraz kary ograniczenia wolności i grzywny – w takich przypadkach orzeka się osobne kary łączne pozbawienia lub ograniczenia wolności oraz grzywny[5]. Wspomnieć trzeba, że odrębne uregulowania przewidziane są w kodeksie karnym skarbowym[6].

Wymiar kary łącznej zależy od kar orzeczonych za przestępstwa pozostające w zbiegu, a które podlegają łączeniu. Wymiar określony jest widełkowo: najniższym wymiarem kary łącznej jest najwyższa z orzeczonych kar, natomiast najwyższym możliwym wymiarem kary jest suma wszystkich kar podlegających łączeniu, z tym że nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności, 18 miesięcy ograniczenia wolności lub 540 stawek dziennych grzywny (z zastrzeżeniem odrębnego sposobu łączenia kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary dożywotniego pozbawienia wolności). Konkretny wymiar kary łącznej pozostaje do uznania sądu w obrębie pewnego przedziału, a przy tym ustawodawca nie daje wskazówek, jakimi powinien kierować się sąd przy określaniu tego wymiaru[7].

Obecnie obowiązujące uregulowanie kary łącznej jest zbliżone do rozwiązania funkcjonującego pod rządami kodeksu karnego z 1969 r. (art. 66–72).

Nieco inaczej karę łączną ujmował kodeks karny z 1932 r. (art. 31–35). Podstawową różnicą było to, że kodeks ten, przyjmując zasadę, że górną granicą wymiaru kary łącznej jest suma orzeczonych kar, ustanawiał jednocześnie dodatkowe ograniczenie, a mianowicie kara łączna nie mogła przekroczyć więcej niż o połowę górnej granicy kary przewidzianej za przestępstwo zagrożone najwyższą karą. Warunek ten stanowił więc dodatkowy limit nałożony na wymiar kary łącznej.

W polskim ustawodawstwie karnym, kara łączna jest instytucją dobrze ugruntowaną. Przyjęte zasady wymiaru kary łącznej oznaczają, że ustawodawca nie przesądził czy kara łączna opiera się na zasadzie absorpcji, tj. przyjęciu, że kara łączna to najwyższa z kar, czy zasadzie kumulacji, tj. regule, że kara łączna to po prostu suma poszczególnych kar. W istocie polskie przepisy nakazują sądowi oba te przypadki traktować jako krańce dopuszczalnego przedziału wymiaru kary[8]. Wydaje się więc – patrząc wyłącznie na stronę normatywną – że sądy będą co do zasady orzekać karę leżącą pomiędzy dwoma skrajnościami. Kwestią empiryczną pozostaje pytanie, w jaki sposób sądy korzystają z pozostawionego uznania – odpowiedzi na to pytanie poświęcona jest dalsza część opracowania.

Wyniki badań empirycznych

Jak wcześniej wspomniano, ostatnia praca analizująca faktyczny wymiar orzekanych kar łącznych pochodzi sprzed ćwierć wieku[9]. Wydaje się więc istotne sprawdzenie, w jaki obecnie sposób sądy korzystają z przyznanej przez ustawodawcę swobody przy określeniu wymiaru kary łącznej. Przeprowadzona analiza orzecznictwa ograniczona została do kar łącznych pozbawienia wolności, zarówno orzeczonych z warunkowym zawieszeniem, jak i bez niego. Badanie zostało przeprowadzone na podstawie danych uzyskanych z Krajowego Rejestru Karnego, dotyczących wszystkich kar łącznych pozbawienia wolności, które zostały orzeczone (prawomocnie) w roku 2005[10]. W celu przeprowadzenia badania zostały zebrane następujące informacje: oznaczenie sądu, który wydał orzeczenie, liczba przestępstw, które zostały objęte karą łączną[11], najniższa i najwyższa z wymierzonych kar pozbawienia wolności, suma wymierzonych kar pozbawienia wolności oraz orzeczona kara łączna pozbawienia wolności. Ponadto, zbiór obejmował także sygnaturę akt.

Zebrane dane nie obejmują wyroków łącznych, to jest wyroków, które łączą kary wymierzone w osobnych postępowaniach.

Badanie dotyczy przypadków, w których kara łączna wymierzona została na podstawie kar pozbawienia wolności. Zgodnie z art. 87 k.k., sąd w przypadku skazania za zbiegające się przestępstwa na karę pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że jeden miesiąc ograniczenia wolności to 15 dni pozbawienia wolności. W niniejszej analizie przyjęto jednak, że analizę orzecznictwa należy w pierwszej mierze odnieść do kar jednego rodzaju, w tym przypadku kary pozbawienia wolności. Pominięto więc te kary łączne, w których kara ograniczenia wolności pozostawała w zbiegu z karą pozbawienia wolności.W dalszej części analizy konsekwentnie rozdzielono kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz kary wymierzane z warunkowym zawieszeniem ich wykonania uznając, że dolegliwość tych dwóch kar jest znacząco różna. Celem przeprowadzonej analizy była odpowiedź na dwa podstawowe pytania: po pierwsze, w jaki sposób sądy korzystają z danej im przez ustawodawcę swobody w ustalaniu kary łącznej, tj. czy bardziej skłaniają się do stosowania zasady absorpcji czy też zasady kumulacji kar, oraz po drugie, w jakiej relacji pozostaje kara łączna do sumy kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa.

Wskaźnik surowości

Pierwsze zagadnienie zostało zbadane przez skonstruowanie wskaźnika surowości kary łącznej. Wskaźnik surowości zdefiniowany jest w taki sposób, aby przyjmować wartość 0 w sytuacjach, w których kara łączna została orzeczona w najniższej możliwej wysokości (tj. w wysokości najwyższej kary orzeczonej za pojedyncze przestępstwo), natomiast wartość 1 wówczas, gdy karę łączną orzeczono w najwyższym możliwym wymiarze (tj. w wysokości sumy kar orzeczonej za poszczególne przestępstwa, nie więcej jednak niż 15 lat pozbawienia wolności)[12]. Z analizy wyłączono przypadki, w których jedną z orzeczonych kar cząstkowych było 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności, zważywszy na fakt, że wówczas – zgodnie z dyspozycją art. 88 k.k. – sąd pozbawiony jest możliwości wyboru i orzeka tę karę jako karę łączną (przypadków takich było 34). Pominięto przypadki, w których najwyższą z kar cząstkowych było 15 lat pozbawienia wolności, albowiem i wówczas sąd jest pozbawiony możliwości wyboru wymiaru kary łącznej i jako karę łączną orzeka właśnie karę 15 lat pozbawienia wolności (przypadków takich było 23)[13]. Pominięto w analizie także przypadki dwukrotnego skazania na karę 25 lat pozbawienia wolności, co dawałoby możliwość orzeczenie kary łącznej dożywotniego pozbawienia wolności – w badanej próbie znalazł się jeden taki przypadek.

Wskaźnik surowości przyjmujący wartość 0 oznacza pełną absorpcję kar, to jest sytuację, w której kara najwyższa pochłonęła wszystkie inne kary, a sprawca efektywnie odbywa karę w takiej wysokości, jakby został skazany tylko za to przestępstwo, za które wymierzono mu karę najsurowszą. Tego typu reguła jest oczywiście znacznie łagodniejsza dla sprawcy niż zasada kumulacji. Wskaźnik przyjmujący wartość 1 oznacza pełną kumulację kar, to jest sytuację, w której wymiar kary łącznej stanowi prostą sumę wszystkich orzeczonych kar cząstkowych, co jest dla sprawcy najbardziej dolegliwe.

Dla przykładu, sprawca skazany za dwa przestępstwa na karę pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy oraz 12 miesięcy, może zostać skazany na karę łączną od 12 do 18 miesięcy. Jeżeli zostanie skazany na karę 12 miesięcy, wskaźnik przyjmie wartość 0, gdyż jest to najniższa z możliwych kar. Analogicznie, wskaźnik przyjmie wartość 1, przy karze łącznej w wymiarze 18 miesięcy. Jeżeli zostanie orzeczona kara łączna w wymiarze 14 miesięcy, wskaźnik przyjmie wartość 0,33, gdyż wymiar kary łącznej leży w 1/3 dopuszczalnego przedziału. Wskaźnik surowości nie oddaje więc bezwzględnej surowości kary łącznej, lecz to, w jaki sposób sąd skorzystał z dozwolonego prawem przedziału, w ramach którego powinien mieścić się wymiar kary łącznej. Dla zilustrowania względności tego wskaźnika weźmy skrajny przykład: w przypadku skazania na dwie kary pozbawienia wolności, z czego pierwsza będzie miała wymiar 14 lat pozbawienia wolności a druga 1 miesiąca pozbawienia wolności, wskaźnik przyjmie wartość 0 dla kary łącznej w wysokości 14 lat oraz wartość 1 dla kary łącznej w wysokości 14 lat i 1 miesiąca. 

Wskaźnik redukcji

Drugim ze wskaźników jest wskaźnik redukcji. Wskaźnik redukcji odpowiada na pytanie, w jakim stosunku pozostaje kara łączna do sumy kar za przestępstwa cząstkowe[14]. Innymi słowy, wskaźnik redukcji mówi, o ile został zredukowany wymiar kary w porównaniu do kary, jaką sprawca musiałby odbyć, gdyby odbywał wszystkie kary po kolei. Użycie pojęcie „redukcja” nie wynika wyłącznie z przyjętej perspektywy. Wprawdzie możemy mówić o redukcji odpowiedzialności karnej, wówczas gdy za punkt odniesienia przyjmujemy zasadę kumulacji, w tych bowiem przypadkach kara łączna jest niższa od kary wymierzonej na zasadach kumulacji kar cząstkowych. W przeciwnym przypadku i przyjęciu zasady absorpcji powinniśmy mówić raczej o podwyższeniu odpowiedzialności, albowiem kara łączna będzie wyższa niż najwyższa z orzeczonych kar cząstkowych, która w myśl zasady absorpcji pochłania pozostałe. Jednak termin redukcja nie wynika wyłącznie z arbitralnego przyjęcia zasady kumulacji jako w jakiś sposób lepszej czy właściwszej. W wielu rozważaniach kryminologicznych za istotny uznaje się bowiem wymiar kary, jaka może zostać wymierzona osobie popełniającej przestępstwo. Dostępne statystyki orzecznictwa obejmują wyłącznie dane dotyczące kar orzekanych za poszczególny typ przestępstwa – przykładowo, przeciętny wymiar kary za kradzież to 10 miesięcy pozbawienia wolności. Jeżeli określona osoba popełni więcej czynów, które mogą być objęte karą łączną, to łączna kara wynosić będzie mniej niż suma kar za poszczególne przestępstwa. Na pytanie: o ile niższa będzie kara łączna (a przecież to właśnie kara łączna podlega wykonaniu, a nie kary cząstkowe, i to wymiar kary łącznej stanowi o faktycznej dolegliwości kary) odpowiadać będzie wskaźnik redukcji. Wskaźnik może przyjmować wartości od bliskich zeru (dla kary łącznej, która jest bardzo mała w porównaniu do sumy kar), do 1 (dla kary łącznej, która jest dokładnie w wysokości sumy orzeczonych kar cząstkowych).

Dla przykładu, sprawca skazany za dwa przestępstwa na kary pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy oraz 12 miesięcy, może zostać skazany na karę łączną od 12 do 18 miesięcy. Jeżeli zostanie skazany na karę 12 miesięcy, wskaźnik redukcji przyjmie wartość 0,66, gdyż kara 12 miesięcy stanowi 2/3 sumy kar. Analogicznie, wskaźnik przyjmie wartość 1, przy karze łącznej w wymiarze 18 miesięcy. Jeżeli zostanie orzeczona kara łączna w wymiarze 14 miesięcy, wskaźnik przyjmie wartość 14/18, tj. 0,77. Wskaźnik redukcji nie jest ściśle związany ze wskaźnikiem surowości. W powoływanym skrajnym przykładzie skazania na dwie kary, z czego jedna będzie miała wymiar 14 lat pozbawienia wolności a druga 1 miesiąc pozbawienia wolności, dla kary łącznej w wysokości 14 lat wskaźnik surowości przyjmie wartość 0 a wskaźnik redukcji wartość 0,99, natomiast dla kary łącznej w wysokości 14 lat i 1 miesiąca oba wskaźniki przyjmą wartość 1.

Rezultaty badania

Kara łączna bezwzględnego pozbawienia wolności

Sądy wydały w 2005 r. łącznie 10.699 orzeczeń w sprawie kary łącznej pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Kara łączna najczęściej obejmowała 2 (6306 przypadków, blisko 60%) lub 3 przestępstwa (2319 przypadków, ponad 20%). Największą liczbą przestępstw objętych jedną karą łączną było 91. Niemniej jednak, w 99% przypadków kara łączna obejmowała nie więcej niż 10 przestępstw. W sumie, karami łącznymi objęte zostało 31.609 przestępstw[15], za których skazanie nastąpiło na bezwzględną karę pozbawienia wolności. Pełne zestawienie częstości liczby przestępstw objętych karą łączną zawiera Tabela 1. 

Tabela 1. Liczba przestępstw objęta karą łączną. 

Uwagi: Z zestawienia wyłączono przypadki, w których jedną z kar cząstkowych była kara 15 lat pozbawienia wolności, kara 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności. 

Średnia liczba przestępstw objętych karą łączną wyniosła 2,954, natomiast mediana wynosiła 2. Jak można przekonać się z powyższego zestawienia, do rzadkości należy obejmowanie karą łączną większej liczby przypadków. W 90% przypadków, liczba przestępstw objęta karą łączną nie jest bowiem wyższa od 4. Średni wymiar kary łącznej wynosił 26,86 miesięcy, natomiast średni wymiar najwyższej z orzeczonych kar wynosił 21,54 a średni wymiar sumy kar 43,09 miesięcy.

Zważywszy na fakt, że liczba przestępstw objętych daną karą łączną okazuje się faktycznie niewielka, można oczekiwać, że ograniczenie górnej granicy kary łącznej, to jest kara 15 lat pozbawienia wolności będzie miało znaczenie w niewielkiej części przypadków. Szansa bowiem, że suma orzeczonych kar cząstkowych przekroczy granicę 15 lat pozbawienia wolności zależna jest nie tylko od surowości poszczególnych kar, ale i od ich liczby. Tabela 2 pokazuje zbiorczą statystykę dla sumy kar cząstkowych (w miesiącach) dla orzekanych kar łącznych.  

Tabela 2. Suma kar cząstkowych orzekanych kar łącznych (w miesiącach). 

 Suma kar cząstkowych waha się więc od 2 miesięcy (tj. najniższego możliwego wymiaru, zważywszy na to, że w skład kary łącznej muszą wchodzić przynajmniej dwa wyroki cząstkowe, a najniższa kara pozbawienia wolności może wynosić 1 miesiąc) do 1092 miesięcy (tj. 91 lat)[16].

Ponieważ Kodeks karny ogranicza maksymalny wymiar kary łącznej do 15 lat pozbawienia wolności, można zadać pytanie, w jakim odsetku spraw ograniczenie to jest istotne, to jest w jakiej części przypadków suma orzeczonych kar cząstkowych jest wyższa niż 15 lat pozbawienia wolności. Na podstawie dostępnego zbioru danych, można powiedzieć, że w 99% przypadków suma kar cząstkowych nie jest wyższa od 15 lat pozbawienia wolności, a więc dla tej części spraw dodatkowe ograniczenie, jakie nakłada kodeks nie odgrywa praktycznie roli. Zagadnienie to zostanie dokładniej zbadane w dalszej części opracowania.

Determinanty wskaźnika surowości oraz wskaźnika redukcji

Kodeks karny daje sądowi pewien przedział swobodnego uznania w wymiarze kary łącznej, nie precyzując jednocześnie przesłanek jakimi sąd powinien kierować się przy jej wymierzaniu, aczkolwiek orzecznictwo sformułowało pewne wytyczne, przytoczone we wcześniejszej części opracowania.

Niestety, analiza regresji wskazuje na to, że dostępny zbiór zmiennych nie pozwala na identyfikację przyczyn orzekania kary łącznej w danej wysokości, gdyż procent objaśnianej wariancji jest niewielki dla obu wskaźników. Jest to wynikiem przede wszystkim faktu, że wskaźniki zarówno surowości, jak i redukcji są skonstruowane w oparciu o niektóre zmienne, a zatem występujące korelacje mogą być przede wszystkim skutkiem konstrukcji wskaźników.

Można natomiast zauważyć, że zmienna liczby przestępstw jest ujemnie skorelowana zarówno ze wskaźnikiem surowości jak i wskaźnikiem redukcji. Oznacza to, że im więcej przestępstw objętych jest karą łączną (co w uproszczeniu oznaczać może także: im więcej dany sprawca popełnił przestępstw), tym niższy jest wskaźnik surowości sądu (czyli tym bardziej sąd skłonny jest stosować zasadę absorpcji, korzystniejszą dla sprawcy). Podobnie jest ze wskaźnikiem redukcji: im więcej przestępstw objętych karą łączną, tym znaczniejsza redukcja wymiaru kary łącznej w stosunku do sumy kar cząstkowych (zmienne są statystycznie istotne na poziomie p<0,0000, ale ich wpływ nie jest znaczny). Zależności te przedstawia Tabela 3.  

Tabela 3. Wskaźnik surowości oraz wskaźnik redukcji w zależności od liczby przestępstw objętych karą łączną. 

Uwagi: Wskaźnik surowości oznacza pozycję wymiaru orzeczonej faktycznie kary łącznej w dopuszczalnym prawnie przedziale jej wysokości. Wskaźnik przyjmuje wartości od 0 do 1, gdzie 0 oznacza karę łączną wyznaczoną w najniższej możliwej wysokości (tj. w wysokości najwyższej kary orzeczonej za pojedyncze przestępstwo), natomiast 1 karę łączną orzeczoną w najwyższym możliwym wymiarze (tj. w wysokości sumy kar orzeczonej za poszczególne przestępstwa, nie więcej jednak niż 15 lat pozbawienia wolności). Wskaźnik redukcji to stosunek wymiaru kary łącznej do sumy kar cząstkowych. Wskaźnik przyjmuje wartości powyżej 0 do 1; wartości bliskie 0 oznaczają, że kara łączna jest niewielka w porównaniu do sumy kar cząstkowych, natomiast wartość 1 oznacza, że wymiar kary łącznej równy jest sumie wymiarów kar cząstkowych. Z zestawienia wyłączono przypadki, w których jedną z kar cząstkowych było 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności. Pominięto przypadki o liczebności mniejszej niż 20. 

Dla wszystkich przypadków łącznie, wskaźnik surowości wynosi 0,29 – sądy przeciętnie orzekają więc karę łączną będącą na pozycji 0,29 w przedziale 0–1, gdzie 0 oznacza całkowitą absorpcję kar (tj. kara łączna równa jest najwyższej z orzeczonych kar) a 1 całkowitą kumulację (tj. kara łączna równa jest sumie orzeczonych kar cząstkowych). W praktyce orzeczniczej sądy skłaniają się więc bardziej w stronę zasady absorpcji, przy czym im więcej przestępstw objętych jest karą łączną, tym chętniej sądy skłaniają się do stosowania tej zasady[17].

Wskaźnik redukcji wynosi średnio 0,69, to jest sprawca czynów objętych karą łączną może przeciętnie oczekiwać, że wymiar kary łącznej stanowić będzie 69% sumy kar cząstkowych. Podobnie jak w przypadku wskaźnika surowości, im więcej przestępstw objętych jest karą łączną, tym niższa jest wartość wskaźnika, a więc tym względniejsza dla sprawcy jest zastosowana kara łączna. W badanym zestawie danych, najniższą wartość 0,04 wskaźnik redukcji przyjął w opisywanym powyżej przypadku, w którym sprawca został skazany za 91 przestępstwa – orzeczona kara łączna wynosiła 4% sumy kar cząstkowych (opis przypadku, patrz przypis 16 powyżej)[18].

Górny limit wymiaru kary łącznej

Jak powiedziano wyżej, dla 99% przypadków kodeksowe ograniczenie wymiaru kary łącznej do 15 lat pozbawienia wolności nie ma praktycznie znaczenia. W 111 (1%) przypadkach jednak, suma orzeczonych kar przekraczała 15 lat pozbawienia wolności, a więc kodeksowe ograniczenie dodatkowo limitowało wymiar kary łącznej. W tej podgrupie, średnia liczba przestępstw (14,937) oraz mediana (10) jest wyraźnie wyższa od tej dla całej populacji. I chociaż średni wymiar kary (38 miesięcy) jest również wyższy, to jednak analiza regresji pokazuje, że przekroczenie granic rodzaju kary jest znacznie silniej związane z liczbą przestępstw objętych karą łączną niż średnim jej wymiarem. Co ciekawe, wbrew pozorom wskaźnik surowości w podgrupie (0,25) jest niższy od tego dla całej populacji. Najwyraźniej więc, fakt że suma kar cząstkowych przekracza dopuszczalny limit nie powoduje, że sądy są bardziej skłonne do wymierzania kary łącznej w górnych granicach możliwości. Jest to zgodne z poprzednimi obserwacjami, jeżeli zauważymy, że przekroczenie limitu kodeksowego związane jest z liczbą przestępstw – jak wspomniano wcześniej, im więcej sprawca popełnił czynów, tym łagodniejsze zasady wymiaru kary łącznej są stosowane przez sąd. Wskaźnik redukcji (0,32) jest ze zrozumiałych względów niższy, gdyż wskaźnik odnosi się do sumy kar cząstkowych, bez uwzględnienia limitu kodeksowego, a w tej podgrupie mianownik wskaźnika, czyli suma kar cząstkowych, jest z definicji wysoki.

Kara łączna pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania

Sądy wydały w 2005 r. łącznie 34.881 orzeczenia w sprawie kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Kara łączna obejmowała najczęściej 2 (25.413 przypadków, ponad 70%) lub 3 przestępstwa (6059 przypadków, blisko 20%). Największą liczbą przestępstw objętych jedną karą łączną było 127. Niemniej jednak, w 99% przypadków kara łączna obejmowała nie więcej niż 7 przestępstw. W sumie, karami łącznymi objęte zostało 88.765 przestępstw[19], za których skazanie nastąpiło na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu. Pełne zestawienie częstości liczby przestępstw objętych karą łączną zawiera Tabela 4. 

Tabela 4. Liczba przestępstw objęta karą łączną pozbawienia wolności w zawieszeniu. 

Uwagi: wyłączono 36 przypadków, w których kara łączna wynosiła powyżej 24 do 60 miesięcy. 

Średnia liczba przestępstw objętych karą łączną wyniosła 2,544, natomiast mediana wynosiła 2. Jak można przekonać się z powyższego zestawienia, do rzadkości należy obejmowanie karą łączną większej liczby przypadków. W 90% przypadków, liczba przestępstw objęta karą łączną nie jest bowiem wyższa od 3.

Zważywszy na fakt, że liczba przestępstw objętych karą łączną okazuje się faktycznie niewielka, można oczekiwać, że ograniczenie górnej granicy kary łącznej, której wykonanie można zawiesić (zgodnie z art. 69 par. 1 zasadniczo można zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności do lat 2)[20] będzie miało znaczenie w niewielkiej części przypadków. Z drugiej strony, ze względu na znacznie niżej ustawione maksimum kary łącznej (w przypadku kary zawieszonej 2 lata, w przypadku kary bezwzględnej lat 15), ograniczenie kodeksowe będzie miało większe znaczenie przy orzekaniu kar w zawieszeniu, niż miało to miejsce dla kar bezwzględnych. Poniższa Tabela pokazuje zbiorczą statystykę dla sumy kar cząstkowych (w miesiącach) dla orzekanych kar łącznych. 

Tabela 5. Suma orzekanych kar cząstkowych (w miesiącach). 

 Istotnie, można zauważyć, że w zaledwie 73% przypadków suma orzeczonych kar nie przekracza kodeksowego ograniczenia wymiaru kary łącznej w zawieszeniu (tj. 24 miesięcy), a więc znacząco mniej niż w przypadku bezwzględnych kar pozbawienia wolności. W 27% przypadków natomiast suma kar cząstkowych przekracza 24 miesiące.

Determinanty wymiaru kary łącznej

Podobnie jak przy karze łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności, podjęto analizę regresji mającą na celu sprawdzenie, które ze zmiennych wpływają na wielkość wskaźnika surowości oraz redukcji. Tak jak w poprzednio omawianym przypadku, dostępne zmienne nie wyjaśniają w sposób zadowalający zmienności tych wskaźników. W przeciwieństwie do wskaźnika surowości przy bezwzględnych karach pozbawienia wolności, liczba przestępstw objętych karą łączną wpływa pozytywnie na wskaźnik surowości, tj. im więcej przestępstw objętych jest karą łączną, tym wyższy jest jej wymiar. Wskaźnik redukcji natomiast wykazuje tendencję spadkową wraz ze wzrostem liczby przestępstw.  Tabela 6. Wskaźnik surowości oraz wskaźnik redukcji w zależności od liczby czynów. 

Uwagi: z analizy wyłączono 2717 przypadków, w których najwyższą z orzeczonych kar cząstkowych była kara 2 lat pozbawienia wolności, gdyż w przypadkach takich sąd nie miał możliwość wyboru wymiaru kary łącznej. Pominięto przypadki o liczebności mniejszej niż 20.

Jak można zauważyć, wraz ze wzrostem liczby osądzanych przestępstw, rośnie wskaźnik surowości sądu. Przeciwnie więc niż w sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności, sądy częściej orzekają wymiar kary pozbawienia wolności w zawieszeniu bliżej górnej dopuszczalnej granicy. Być może, wytłumaczeniem odwrotnej tendencji jest stosunkowo nisko ustawiony limit ustawowy wymiaru kary (2 lata). Powoduje to, że dopuszczalny przedział wymiaru kary jest węższy niż w przypadku kar bezwzględnych i sąd szybciej osiąga górny limit kary. Warto przy tym zwrócić uwagę, że dość rzadko kara pozbawienia wolności w zawieszeniu orzekana jest w stosunku do kar krótkoterminowych – kilku miesięcznych. Najczęściej orzekaną karą pozbawienia wolności w zawieszeniu jest 6, 12, 18 i 24 miesięcy, co powoduje, że suma kilku kar z łatwością przekracza limit ustawowy.

Porównanie z poprzednimi badaniami

Niniejsze badanie miało inny zakres niż przywoływane wcześniej badanie M. Szewczyk sprzed 25 lat. Z jednej strony, niniejsze opracowanie objęło wszystkie przypadki wymierzenia kary łącznej w danym roku, a tym samym jest reprezentatywne dla praktyki orzecznictwa na terenie Polski, co różni je od badania M. Szewczyk, które było ograniczone do jednego regionu. Z drugiej strony, niniejsze badanie było poświęcone wyłącznie analizie kary łącznej (tj. z wyłączeniem wyroków łącznych), i to wyłącznie w odniesieniu do kary pozbawienia wolności. W zakresie, w jakim praca M. Szewczyk odnosi się do kar pozbawienia wolności można jednak dokonać porównania uzyskanych wyników. M. Szewczyk na potrzeby swojego badania skonstruowała podobny do mojego wskaźnik surowości orzeczonej kary – wskaźnik ten miał jednak mniej uniwersalny charakter, a to przez to, że oznaczał wyłącznie kwartyl z dopuszczalnego przedziału (z wyłączeniem granic przedziału). Osobno także podano liczbę przypadków zastosowania zasady pełnej absorpcji lub pełnej kumulacji[21]. Niestety, badanie M. Szewczyk nie różnicuje orzeczonej kary pozbawienia wolności w zależności od tego, czy jej wykonanie zostało warunkowo zawieszone czy też nie. Dlatego też, dla zapewnienia porównywalności podano wartość wskaźników dla obu przypadków łącznie. Poniższa Tabela przedstawia porównanie uzyskanych wyników:     

Tabela 7. Porównanie zasad wymiaru kary łącznej pozbawienia wolności. 

Uwagi: dane pochodzą z M. Szewczyk, Kara łączna, op.cit., Tabela XV oraz XVa (s. 120–121). Dane oryginalne różnicowały wymiar kary łącznej orzeczonej na podstawie kar jednostkowych pozbawienia wolności z grzywną kumulatywną oraz bez niej. Dla porównania, dodano kategorię Razem. Badanie M. Szewczyk nie dokonywało niestety zróżnicowania na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania lub bez niego. 

Uwagi: Wartość wskaźnika surowości wynosi: dla przedziału I powyżej 0 do 0,25; dla przedziału II powyżej 0,25 do 0,5; dla przedziału III, powyżej 0,5 do 0,75; dla przedziału IV powyżej 0,75 i poniżej 1.  

Ze względu na brak rozróżnienia w badaniu M. Szewczyk kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz kary bezwzględnej, podane powyżej wyniki nie mogą być wprost porównane. Niemniej, można zauważyć, że stosowanie zasady kumulacji pozostaje rzadkim zjawiskiem, zwłaszcza w odniesieniu do kary bezwzględnego pozbawienia wolności. Zasada asperacji jest zasadą dominującą, z tym, że sądy najczęściej orzekają ją w przedziale I i II, to jest wskaźnik surowości przyjmuje wartość do 0,5. Tendencja ta jest szczególnie zauważalna w odniesieniu do bezwzględnych kar pozbawienia wolności. Przy orzekaniu kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, sądy – jak już wspomniano wcześniej – są surowsze, tj. wskaźnik surowości przyjmuje wyższe wartości.

Warto zauważyć, że również badanie M. Szewczyk wykazało istnienie odwrotnej zależności pomiędzy liczbą przestępstw a surowością stosowanego wymiaru kary łącznej, to jest im więcej dany sprawca popełnił przestępstw, tym łagodniejsze zasady wymiaru kary łącznej zostaną wobec niego zastosowane[22].

Podsumowanie

Niniejsze opracowanie dokonuje statystycznej analizy orzecznictwa dotyczącego wymiaru kary łącznej pozbawienia wolności. Przeprowadzone badanie prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do kary łącznej pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, sądy zdecydowanie bliższe są stosowania zasady absorpcji niż kumulacji, to jest często orzekają karę łączną blisko najniższej możliwej wysokości (czyli najwyższej z orzeczonych kar cząstkowych).

W ponad 27% przypadków, kara łączna to najniższa z możliwych kar, to jest najwyższa z orzeczonych kar cząstkowych, a tylko w niecałych 3% sądy orzekają najwyższą z możliwych kar łącznych, to jest sumę kar cząstkowych.

Ponadto, sądy relatywnie łagodniej traktują sprawców wielu przestępstw, jako że w ich przypadku orzekane kary łączne są odpowiednio łagodniejsze niż w przypadku skazanych za 2 lub 3 czyny.

Wreszcie, praktyka stosowania kary łącznej oznacza, że sprawca wielu przestępstw otrzymuje znaczącą redukcję wymiaru kary, gdyż przeciętnie rzecz ujmując, wymiar kary łącznej stanowi 70% sumy kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa.

W odniesieniu do kar łącznych pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, sądy traktują sprawców mniej łagodnie i orzekają kary leżące mniej więcej w połowie dopuszczalnego przedziału. Ponadto, stopień redukcji kary łącznej w stosunku do sumy orzeczonych kar jest tym mniejszy, im więcej czynów zostało przypisanych sprawcy.

Wymiar kary łącznej ma duże znaczenie praktyczne, gdyż kary łączne obejmują znaczną część osądzanych czynów (40% w przypadku kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz blisko 30% w przypadku kar w zawieszeniu). Zważywszy na to, że karą łączną objęte są na ogół 2 lub 3 czyny, redukcja odpowiedzialności karnej jaka ma miejsce przy wymiarze kary łącznej związana jest nie tyle z faktem, że stosowanie zasady kumulacji prowadziłoby do przekroczenia stopnia winy, lecz stanowi rodzaj swoistej premii za popełnienie kilku przestępstw[23]. Wypada więc się zgodzić z Marią Szewczyk, że dolną granicę kary łącznej powinna stanowić „z zasady najwyższa z zasadniczych kar jednostkowych stosownie podwyższona”[24]. Jednakże propozycja aby „kara łączna winna być wyższa niż najsurowsza z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa”[25] jest propozycją tylko pozornie zaostrzającą wymiar kary łącznej, jako że podniesienie wymiaru kary łącznej nawet o jeden miesiąc spełnia określony powyżej warunek.

Dlatego też, można postulować de lege ferenda następujący zapis w artykule 86 par. 1:„Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa powiększoną o połowę wymiaru kary kolejnej co do wysokości do ich sumy, nie przekraczając jednak…”.

Zapis taki powodowałby, że niemożliwe byłoby zastosowanie zasady pełnej absorpcji, a przy realnym zbiegu 2 przestępstw, wskaźnik surowości przyjmowałby wartość przynajmniej 0,5.

Przykładowo, sprawcy skazanemu na dwie kary pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku oraz 2 lat pozbawienia wolności, sąd wymierzałby karę łączną w przedziale od 2,5 roku do 3 lat pozbawienia wolności (obecnie od 2 do 3 lat). Zapis ten wyeliminowałby również trudną do zaakceptowania możliwość, że sprawcy skazanemu przykładowo na dwie kary pozbawienia wolności po 3 lata pozbawienia wolności sąd wymierzy karę łączną zgodnie z zasadą absorpcji również w wymiarze 3 lat (zgodnie z propozycją, dopuszczalny przedział wynosiłby w tym przypadku od 4,5 do 6 lat).

Jednocześnie, proponowany zapis unika niebezpieczeństwa związanego ze stosowaniem zasady prostej kumulacji. Główne niebezpieczeństwo zasady prostej kumulacji kar związane jest bowiem z sytuacją realnego zbiegu wielu przestępstw. I tak w przywoływanym wcześniej przykładzie zbiegu 91 przestępstw, z których każde zostało ukarane karą 1 roku pozbawienia wolności, trudne do zaakceptowania byłoby orzeczenie kary w wymiarze 91 lat. Podwyższenie dolnej granicy wymiaru kary łącznej w proponowany powyżej sposób pozwala na uniknięcie nadmiernego zaostrzenia kary w przypadku zbiegu dużej liczby przestępstw, a jednocześnie nie pozwala na nadmierną redukcję odpowiedzialności karnej sprawców popełniających kilka przestępstw.

---

[1]

Pomijając glosy, na temat kary łącznej ukazały się następujące artykuły: P. Kardas, Zawiłości zbiegu przestępstw i kary łącznej, Rzeczpospolita 1993, nr 282; Z. Krauze, O trybach orzekania kary łącznej, Nowe Prawo 1979, nr 9, s. 55–68; Z. Kwiatkowski, Kara łączna na tle orzecznictwa i doktryny, Problemy Praworządności 1984, nr 8/9, s. 41–55; M. Niewiadomska, Wokół kary łącznej grzywny, Palestra 2004, nr 11–12, s. 49–66; K. Papke, Dolna granica kary łącznej w świetle orzecznictwa i doktryny, Palestra 1993, nr 5–6, s. 28–34; R. Piertuszka, Warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej. Acta UŁ Fol.Iur. 2004, nr 67, s. 63–87; J. Raglewski, Kontrowersje związane z orzekaniem kary łącznej na tle kodeksu karnego, Państwo i Prawo 2003, nr 5, s. 82–93; A. Spotowski, Warunkowe zawieszenie wykonania kary a kara łączna, Nowe Prawo 1979, nr 5, s. 14–26; M. Szewczyk, Wymiar kary łącznej, Nowe Prawo 1982, nr 3–4, s. 79–84; tejże, Wymiar kary łącznej w projekcie kodeksu karnego, Przegląd Sądowy 1995, nr 9, s. 114–127.

[2]

Patrz monografia M. Szewczyk, Kara łączna w polskim prawie karnym. Rozważania na tle doktryny i orzecznictwa sądowego, Kraków 1981.

[3]

Wg A. Zolla „W art. 88 jest mowa o wymiarze kary 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności jako karze łącznej, a nie łącznej karze pozbawienia wolności. Oznacza to, że wymiar kary łącznej na zasadzie absorpcji dotyczy wszystkich kar, w tym grzywny. Obok kary 25 lat pozbawienia wolności i kary dożywotniego pozbawienia wolności nie orzeka się grzywny nawet wtedy, gdy kara ta była orzeczona za któreś z pozostających w zbiegu przestępstw” – patrz A. Zoll, Komentarz do art. 88 kodeksu karnego, (w:) K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. t. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1998. Rozwiązanie to, nieznane kodeksowi z 1969 r., należy uznać za błąd ustawodawcy.

[4]

Rozwiązanie to postrzegane jest jako kontrowersyjne, zwłaszcza gdy dochodzi do niego wskutek wydania wyroku łącznego, tj. wyroku, w którym łączeniu podlegały kary orzeczone w kilku postępowaniach karnych. Patrz A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC 2005, wyd. II, Komentarz do art. 88 oraz J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, wyd. 3 poszerz. i uaktual. Warszawa 2002, s. 167).

[5]

W przypadku skazania na kilka kar ograniczenia wolności oraz karę pozbawienia wolności, najpierw orzeka się karę łączną ograniczenia wolności a następnie łączy się ją z karą pozbawienia wolności na zasadach określonych w art. 87 k. k. – patrz A. Marek, op. cit., komentarz do art. 87.

[6]

Kodeks karny skarbowy przewiduje w art. 39 § 1, że „sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa skarbowe do ich sumy, nie przekraczając jednak 1080 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności”. W przypadku natomiast skazania za zbiegające się przestępstwo skarbowe i przestępstwo określone w innej ustawie karnej, sąd wymierza karę łączną na zasadach określonych w niniejszym kodeksie; przepis art. 43 § 1 Kodeksu karnego stosuje się odpowiednio” (art. 39 § 2 k. k. s.).

[7]

Pozostaje więc niejasne czy dyspozycja art. 54 odnosi się również do wymiaru kary łącznej oraz czy fakt, że sąd orzekał już poszczególne kary w myśl art. 54 nie powoduje, że bezcelowe byłoby ponowne rozważanie wymiaru kary łącznej w tym świetle. Kryteria, którymi powinien kierować się sąd były przedmiotem analizy Sądu Najwyższego, który zwracał uwagę na potrzebę badania związku podmiotowego i przedmiotowego pomiędzy zbiegającymi się czynami jako na okoliczność decydującą w poważnej mierze o stopniu zastosowania zasady absorpcji przy wymiarze kary łącznej (wyrok SN z dnia 2 grudnia 1975 r., OSNKW 1976, nr 2, poz. 33; wyrok SN z dnia 25 października 1983 r., OSNKW 1984, nr 5–6, poz. 65; wyrok SN z dnia 11 stycznia 1986 r., OSNKW 1976, nr 10–11, poz. 128). Pamiętać również należy, że z istoty kary łącznej wynika, iż może być ona wymierzona przy zastosowaniu zasad absorpcji, kumulacji bądź też zasady asperacji (tj. częściowej absorbcji). Najczęściej spotykanym poglądem jest teza, że decydującym czynnikiem przy wymiarze kary łącznej powinny być względy prewencji, zarówno indywidualnej jak i ogólnej (tak np. A. Zoll, op. cit., komentarz art. 86, M. Szewczyk, Kara łączna op. cit…, s. 78).

[8]

 Niektórzy twierdzą, że wymiar kary na zasadzie kumulacji powinien należeć do wyjątków, jako że nie realizuje celów resocjalizacyjnych (A. Zoll, op. cit., komentarz art. 86, teza 8). Inni twierdzą, że oba skrajne przypadki, tj. pełna absorpcja oraz pełna kumulacja powinny być traktowane wyjątkowo (A. Marek, op. cit., komentarz do art. 86, t. 2, patrz też wyrok SA w Warszawie z dnia 12 lipca 2000 r., Prokuratura i Prawo 2001, nr 2, s. 21).

[9]

Badanie M. Szewczyk (M. Szewczyk, Kara łączna op. cit…) opierało się na badaniu aktowym spraw, w których prawomocnie orzeczono karę łączną w 1975 r. w trzech wybranych sądach rejonowych oraz trzech wojewódzkich z południa Polski (Kraków, Katowice, Rzeszów). Łącznie badanych przypadków było 454, z czego 379 dotyczyło kar łącznych, natomiast wyłącznie wyroków łącznych dotyczyło 75 przypadków. Ze względu na sposób doboru próby badanie to trudno uznać za reprezentatywne dla całej Polski. Niemniej, analiza akt pozwoliła na zbadanie większej liczby czynników niż brane pod uwagę w niniejszym opracowaniu. Badanie M. Szewczyk dotyczyło ponadto wszystkich rodzajów kar, a nie było ograniczone wyłącznie do kary pozbawienia wolności.

[10]

Dane zostały uzyskane w maju 2006 r. Autor serdecznie dziękuje pracownikom Krajowego Rejestru Karnego, a zwłaszcza panu Jerzemu Ożgo za pomoc w zebraniu danych.

[11]

W sytuacjach, w których wiele czynów stanowi jedno przestępstwo, przez liczbę przestępstw należy rozumieć również przestępstwo ciągłe.

[12]

Wskaźnik skonstruowany jest w następujący sposób: Wskaźnik surowości = (Orzeczona kara łączna – Najwyższa z orzeczonych kar cząstkowych) / (Minimum (Suma orzeczonych kar ; Kara 15 lat pozbawienia wolności) – Najwyższa z orzeczonych kar cząstkowych). W przypadku kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem w miejsce kary 15 lat pozbawienia wolności, limit wynosi 2 lata.

[13]

 

Fakt, że skazanie na karę 15 lat pozbawienia wolności oznacza konieczność zastosowania zasady absorpcji jest krytykowany (patrz A. Marek, Komentarz do art. 88). Tzw. prezydencki projekt zmian k. k. (projekt ustawy o zmianie kodeksu karnego i niektórych innych ustaw z dnia 20 grudnia 2001, druk sejmowy, nr 181) przewidywał możliwość orzeczenia kary 25 lat pozbawienia wolności w takich przypadkach, w których suma kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat lub więcej.

[14]

 

Wskaźnik skonstruowany jest w następujący sposób: Wskaźnik redukcji = Orzeczona kara łączna / Suma orzeczonych kar.

[15]

 

Oznacza to, że karą łączną objęte zostało ok. 40% wszystkich czynów, za które nastąpiło skazanie na bezwzględne pozbawienie wolności.

[16]

 

W tym konkretnym przypadku, sąd skazał za 91 przestępstw na 91 krotną karę 1 roku pozbawienia wolności. Kara łączna wyniosła 44 miesiące (3 lata i 8 miesięcy). Wskaźnik surowości wyniósł 0,19 a wskaźnik redukcji 0,04.

[17]

 

Zasadę absolutnej absorpcji (wskaźnik surowości = 0), sądy zastosowały w 2911 przypadkach, tj. 27,2% ogółu. Zasadę całkowitej kumulacji (wskaźnik surowości = 1), sądy zastosowały w 259 przypadkach, tj. w 2,4% ogółu, co stanowi kolejne potwierdzenie chętniejszego orzekania kar w dolnych granicach dopuszczalnego przedziału.

[18]

 

Wskaźnik redukcji przyjął wartość 1, tj. kara łączna została wymierzona w wysokości sumy kar cząstkowych, w 251 przypadkach (2,3% ogółu). Zawsze, gdy wskaźnik redukcji przyjmuje wartość 1, wskaźnik surowości również przyjmuje wartość 1. Jednakże, w przypadkach gdy suma kar cząstkowych przekracza 15 lat pozbawienia wolności, wskaźnik surowości przyjmuje wartość 1 dla maksymalnego prawnie dopuszczalnego poziomu kary łącznej, tj. 15 lat. Wskaźnik redukcji tymczasem ignoruje ograniczenie kodeksowe w wymiarze kary łącznej, dalej traktując to jako redukcję wymiaru kary. Dlatego też, wartość 1 dla wskaźnika redukcji występować będzie rzadziej niż dla wskaźnika surowości.

[19]

 

Oznacza to, że ok. 27% przestępstw, za które nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu zostało objętych karą łączną.

[20]

 

Wyjątkowo, sąd może zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności do lat 5 (art. 60 k.k. oraz art. 343 k.p.k.). Z dalszych rozważań wyłączono wszystkie przypadki, w których kara łączna przekracza 2 lata, a to ze względu na małą liczebność tych przypadków i konieczność konstruowania osobnych wskaźników dla tej grupy.

[21]

 

M. Szewczyk, Kara łączna, op. cit., s. 92–93.

[22]

 

M. Szewczyk, Kara łączna, op. cit., s. 104.

[23]

 

Jest swoistym paradoksem, że osoby popełniające kolejne przestępstwo po odbyciu kary pozbawienia wolności mogą być traktowane surowiej według przepisów o recydywie, podczas gdy osoby, które skutecznie unikały kary będą dodatkowo premiowane poprzez korzystny wymiar kary łącznej.

[24]

 

M. Szewczyk, Kara łączna, op. cit., s. 153.

[25]

 

Ibidem, s. 154.